آخرين شعرِ اكتاويو پاز
ترجمه: صفدر تقى‏زاده‏

پاسخ و سازش‏

1
آه‏اى زندگى! كسى پاسخى نمى‏دهد؟
كلامش به غرّش در آمد و بر پهنه آذرخش‏ها
در سال‏هايى كه تخته سنگ بودند و اكنون غبار مِه‏اند
حك شد. زندگى هرگز پاسخى نمى‏دهد.
گوشِ شنوايى ندارد و صداى ما را نمى‏شنود؛
سخنى نيز نمى‏گويد، زبانى ندارد.
نه مى‏رود و نه مى‏ماند:
مائيم كه سخن مى‏گوئيم،
كه مى‏رويم،
در همان حال كه از پژواكى به پژواك ديگر، از سالى به سال ديگر،
كلام‏مان را غلطان درون تونلى بى‏انتها مى‏شنويم.
آن چه ما زندگى‏اش مى‏ناميم‏
خود را درون ما مى‏شنود، با زبان‏هاى ما سخن مى‏گويد،
و از درون ما خويشتن را مى‏شناسد.
همچنان كه چهره‏اش را تصوير مى‏كنيم، آينه‏اش مى‏شويم،
ابداعش مى‏كنيم.
ابداعى از يك ابداع؛ او ما را مى‏آفريند
بى آن كه خود بداند از چه آفريده است،
ما اتفاقى هستيم كه مى‏انديشد.
او آفريده‏اى از انديشه‏هاست‏
ما با انديشيدن مى‏آفرينيم،
او در ورطه‏هاى موهوم پرتاب مى‏شود.
در اعماق، در شفافيت‏ها
آنجا كه شناور مى‏شود يا به گِل مى‏نشيند: نه زندگى، تصوّر زندگى.
هميشه در سوى ديگر است و هميشه ديگر است،
هزاران اندام دارد و هيچ ندارد،
هرگز نمى‏جنبد و هرگز باز نمى‏ايستد،
زاده شده تا بميرد، و در دمِ مرگ زائيده مى‏شود.
زندگى آيا ناميراست؟ از زندگى مپرس،
چرا كه خود حتى نمى‏داند زندگى چيست،
اين مائيم كه مى‏دانيم‏
كه او نيز روزى بايد بميرد و باز گردد
به آغاز، به سكون اصلِ خويش.
پايان ديروز، امروز، و فردا،
اتلاف زمان‏
و هيچ، مقابل آن.
بعد ـ آيا بعدى خواهد بود؟
آيا نخست‏زادگى نشانه زندگى است‏
بافت زايشى دنياها،
آغاز دوباره و دائمى چرخشى بى‏معنى؟
كسى پاسخى نمى‏دهد، كسى نمى‏داند،
تنها مائيم كه مى‏دانيم زندگى كردن براى زندگى است.

2
بهارِ ناگهانى، دخترى كه بيدار مى‏شود
روى بسترى سبز كه خارها محافظتش مى‏كنند؛
درختِ نيمروز، خم شده در زير بارِ نارنج:
خورشيدهاى كوچك تو، ميوه‏هاى آتشِ سردى كه
تابستان آن‏ها را در سبدهاى شفاف جمع مى‏كند؛
پائيز سرسخت است، با نورِ سردِ خود
تبرش را براى افراهاى سرخ تيز مى‏كند؛
دى‏ها و بهمن‏ها: ريش‏شان يخى است،
و ياقوت چشم‏هايشان را ارديبهشت آب مى‏كند؛
موجى كه برمى‏خيزد، موجى كه مى‏گسترد،
پيداها و پنهان‏ها
روى جاده مدوّر سال.
هر آن‏چه كه مى‏بينيم، هر آن‏چه كه از ياد مى‏بريم،
چنگِ نوازى باران، كتيبه آذرخش،
انديشه‏هاى شتاب‏زده، تأملاتى كه پرنده مى‏شوند،
ترديدهاى راهى كه سرگردان است،
شيونِ باد
همچنان كه چهره‏هاى كوه‏ها را مى‏تراشد،
مهتابى كه پاورچين روى درياچه راه مى‏رود،
نسيم در باغ‏ها، نفس زدن‏هاى شب،
اردوى ستاره‏ها روى مزرعه سوخته،
نبرد نيزه‏هاى نور روى پهنه نمكزارهاى سفيد،
فواره و تك گويى‏اش،
نفس حبس شده شبِ باز و گسترده‏
و رودى كه احاطه‏اش مى‏كند
صنوبرى زير ستاره شامگاهى‏
و موج‏ها، تنديس‏هاى آنى روى دريا،
گله ابرها كه باد مى‏چراندشان‏
ميانِ دره‏هاى خواب‏آلود، ستيغ‏ها، مغاك‏ها
زمانى كه سنگ شده است، دوران‏هاى منجمد،
زمانْ سازِ گل‏هاى سرخ و پلوتونيوم،
زمانى كه مى‏سازد همان‏گونه كه ويران مى‏كند.
مورچه، فيل، عنكبوت، و گوسفند،
دنياى شگفت ما مخلوقات خاكى‏
كه زاده مى‏شوند، مى‏خورند، مى‏كشند، مى‏خوابند، مى‏نوازند، وصلت مى‏كنند
و به هر حال مى‏دانند كه مى‏ميرند؛
دنياى انسانىِ ما، دور و نزديك،
حيوانى با چشم‏هايى در دست‏هاش‏
كه به ميان گذشته نقب مى‏زند و آينده را مى‏كاود،
با تاريخ‏ها و ترديدهاش،
خلسه قديس‏ها، سفسطه‏هاى اهريمنى‏
شور عاشقان، ديدارشان، بگو مگوهايشان‏
بى‏خوابى مردِ پيرى كه اشتباهاتش را برمى‏شمرد
جنايتكاران و مردمان عادل، معمايى دوگانه،
پدر ملت و پارك‏هاى كوره آدم سوزى‏اش،
جنگل‏هاى چوبه‏دار و ستون‏هاى جمجمه‏ها،
غالب و مغلوب‏
رنج‏هاى دراز و يك لحظه شادمانى‏
سازنده خانه‏ها و آن كه ويران‏شان مى‏كند،
اين كاغذ كه من كلمه به كلمه رويش مى‏نويسم،
كه تو با چشم‏هاى حيرت‏زده نگاهش مى‏كنى‏
همه اين‏ها و هر چه هست، همه‏
كار زمان است كه آغاز مى‏شود و پايان مى‏گيرد.

3
از تولد تا مرگ، زمان با
ديوارهاى ناملموسش احاطه‏مان مى‏كند.
ما با قرن‏ها، سال‏ها و دقيقه‏ها سقوط مى‏كنيم.
زمان آيا فقط يك سقوط است، فقط يك ديوار؟
گاهى، لحظه‏اى ما ـ نه با چشم‏يمان كه با انديشه‏هايمان ـ
زمان را مى‏بينيم كه به درنگى آسوده است.
دنيا نيمه باز مى‏شود و ما به نيم نگاهى مى‏بينيم‏
ملكوت آراسته‏اى را
شكل‏هايى ناب را، حضورها را
بى‏جنبش، شناور
سرِ ساعت، رودى كه از رفتار باز مى‏ايستد:
حقيقت، زيبايى، شماره‏ها، گمان‏ها
ـ و خوبى، واژه‏اى مدفون‏
در قرنِ ما.
لحظه‏اى بى‏وزن يا بى‏دوام،
لحظه‏اى بيرون از لحظه:
انديشه مى‏بيند، چشم‏هاى ما مى‏انديشند.
سه گوش‏ها، مكعب‏ها، كره، هرم‏
و ديگر شكل‏هاى هندسى‏
انديشيده شده و تصوير شده با چشم‏هاى ميرا
اما شكل‏هايى كه از آغاز اينجا بوده‏اند،
همچنان خوانا هستند، دنيا، نوشته پنهانى‏اش‏
دليل و اصل گردش چيزها
محورِ دگرگونى‏ها، پاشنه بى‏تكيه گاهى‏
كه بر مدار خود مى‏چرخد، واقعيتى بى‏سايه.
شعر، قطعه‏اى موسيقى، معادله‏
حضورهاى ناآلوده زاده هيچ،
ساختارهايى ظريف‏اند
كه برفراز مغاكى بنا شده‏اند:
بى‏نهايت‏هايى جا گرفته در قالب نهايت‏هاشان
و آشوبى نيز تابع تناسب پنهان خويش.
از آنجا كه خود مى‏شناسيمش، پس اتفاقى نيستيم:
بلاى به خير گذشته، به سامان مى‏رسد.
نور و اثيرى بى‏وزن كه‏
به زمين و به زمان گره خورده است‏
انديشه‏اى كه دنيا و وزن‏ها را نگه مى‏دارد،
توفان‏هاى خورشيدى هستند كه به صورت يك مشت علامت‏
روى تكه كاغذى اتفاقى ظاهر شده‏اند.
انبوهِ چرخنده‏
شواهدِ شفاف‏
آنجا كه چشم‏هاى ادراك‏
آبى مى‏نوشد ساده چون آب.
جهان با خود هم قافيه است،
باز مى‏شود و دو نيم مى‏شود و زياد مى‏شود
بى‏آن كه يكتا بودن از دست بدهد.
حركت، رودى كه تا بى‏نهايت جارى است‏
با چشم‏هاى باز در ميان سرزمين‏هاى پر پيچ و خم‏
ـ نه بالايى هست و نه پايينى، آن چه نزديك است‏
دور است ـ
باز مى‏گردد به اصل خويش‏
ـ بى‏هيچ بازگشتى، اكنون به صورت فواره‏اى‏
از سكون در آمده است.
درختِ خون، انسان احساس مى‏كند، مى‏انديشد، مى‏شكفد،
و ميوه‏هاى غريب بار مى‏آورد: كلمات.
آن‏چه انديشيده شده و آن‏چه احساس شده در هم تنيده مى‏شوند،
ما تصورات را لمس مى‏كنيم: آن‏ها اندام‏هايند و
آن‏ها شمارگانند.
و همچنان كه مى‏گويم آن چه را كه مى‏گويم‏
زمان و مكان گيج و منگ و بى‏قرار فرو مى‏افتند.
به درونِ خويش فرو مى‏افتند.
انسان و كهكشان به سكوت باز مى‏گردند.
اين آيا مهم است؟ آرى ـ اما مهم نيست:
ما مى‏دانيم كه سكوت موسيقى است و اين كه ما
در اين كنسرت سيم‏سازى بيش نيستيم.

اين شعر كه ترجمه اليوت واين برگر به انگليسى است، آخرين شعر پاز است كه پيش از مرگش در سال 1998 منتشرشده است

<خليل پاک نيا>  ||  5/19/2004 04:29:00 PM